Mehmet Erdül
AKLIMA BU KONU TAKILDI
TARİH UNUTMAZ
Kürdistan Demokrat Partisi,1954 yılında Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti Başkanı Cafer Bakırof’un önerisi ile kurulmuştu.
Kürdistan Demokrat Partisi Başkanı Molla Mustafa Barzani 9 Şubat 1977 günü ABD Başkanı Carter’e yazdığı mektupta;
“Yarım asırdan fazla zaman ki, halkım bütün güvenini, umudunu bana bağladı. Şimdi ben bu umudu size devrediyorum” diyerek Kürt Devleti kurma işini Amerika’ya devretti.
Ocak 1946'da Sovyetler Birliği'nin desteğiyle kurulan ve Sovyetler Birliği'nin çekilişiyle aynı yıl içinde yıkılan, Birleşmiş Milletler tarafından tanınmamış Kürt devletidir Mahabad Cumhuriyeti…
Molla Mustafa Barzani 1946 yılında kısa ömürlü (Mahabad Cumhuriyeti) Mehammad Kürt Devleti’nin Genel Kurmay Başkanlığını yaptı.
O Barzani, (Mahabad Cumhuriyeti) Mehammad Kürt Devleti’nin yıkılmasından sonra 1947 yılından 1958 yılına kadar Sovyetler Biriliği’nde yaşadı.
Bitmedi, ip burada kopuyor…
Bu Barzani var ya işte o bey,1975 yılına kadar ABD ve İran’ın desteği ile yürüttüğü ayaklanmanın başarısızlığa uğramasından sonra Amerika’ya yerleşti. 1 Mart 1979’da Amerika’da öldü.
Biraz geri saralım…
Tarih 22 Ocak 1946
Gazi Muhammed, Cahar Çırağ (Çarçıra) Meydanı’nda Mahabad Kürt Cumhuriyeti’ni ilan etti.
Cumhuriyetin sınırları Mahabad’ın yanısıra Uşnu, Miandoab, Serdeşt, Bane, Sakkez, Senendeç’i içine alıyordu.
Gazi Muhammed Devlet Başkanı oldu. Cumhuriyetin 13 üyeli kabinesi oluşturuldu.Başbakanlık ve Bakanlık gibi kilit noktalar şeyh ve aşiret liderlerinin elindeydi.
Mahabad artık bir Kürt Cumhuriyeti idi.
II. Dünya Savaşı bitti. Artık anlaşmalar vakti gelmişti.
1942’de İngiltere-İran-Sovyetler Birliği’nin yaptığı anlaşmaya göre, savaşın bitişinin ardından işgalciler İran’dan çekilecekti.
İngiltere Mart 1946’da çekilirken, Sovyetler Birliği kalmaya devam etti. 4 Mart 1946’da Londra, 6 Mart’da Washington, Sovyetler Birliği’ne İran’dan çekilmesi için nota verdi.
Sovyetler Birliği de artık İran ile anlaşmaya yakın duruyordu. Bunun en büyük kanıtı, İran Azerileri’nin yeniden yüzünü İran’a dönerek İran yönetimi ile anlaşmaları ve bağımsızlıktan vazgeçmeleriydi.
Mayıs 1946’da Sovyet Birliği Dışişleri Bakanı Molotov, İran’dan çekileceklerini açıkladı.
Bu karar Mahabad Cumhuriyeti’ni İran’ın içinde küçük bir ada haline getirdi. Aşiretler de mevcut siyasi dengeleri görerek Gazi Muhammed’in arkasından çekilmeye başladı.
Kürt devletine peşmergeleri ile destek veren Mustafa Barzani ise, Gazi Muhammed’e birlikte Moskova’ya gitmeyi teklif etti. Gazi kabul etmedi; direnmekte kararlıydı. Elindeki silahları Mahabad’ı savunacak gönüllülere dağıttı.
10 Aralık 1946’da İran yönetimi Azeri ve Kürt bölgesini işgal kararı aldı. 11 Aralık günü İran Birlikleri Sera Bölgesi’ne yığıldı ve Mahabad’ı kuşattı.
Dönemin önde gelen gazetelerinden İttilat’ın muhabiri Necefkuli Pısyan’ın anlattığına göre, Mustafa Barzani’nin kuvvetleri saldırıdan bir gün önce Sakız’ı boşaltmış ve Nağada’ya doğru geri çekilmişti. Gazi Muhammed’in güçleri bir günde dağıtıldı. 17 Aralık günü Gazi Muhammed esir düştü. Kürt Cumhuriyeti yıkıldı.
Gazi Muhammed askeri mahkemede yargılandı. Devlet otoritesinin zayıfladığı koşullarda devlet kurmaya mecbur kaldığını söyledi.
Gazi son ana kadar Sovyetler Birliği’nin kendisini destekleyeceğini düşünmüştü.
Kardeşi Sadri ise, “kaybeden ben değilim Sovyet siyaseti İran’da yenilgiye uğramıştır” sözleri ile tarihe geçti. İdam cezası aldılar.
Gazi Muhammed, İran Parlamentosu’nda milletvekili olan kardeşi Sadri ve Mahabad’ı Sovyet üniforması ile karşılayan kuzeni Saif ile beraber 31 Mart 1947’de, cumhuriyeti ilan ettiği meydana getirildi.
Gazi Muhammed’in yüzü yorgundu. Her şeyin sorumlusunun kendisi olduğunu, kardeşinin idam edilmemesini istedi. Kabul edilmedi.
Gazi Muhammed son namazını kıldı. Mahabad Polis Müdürü Emir Perviz’in anlattığına göre, “utanacak bir şeyi olmadığını” söyleyerek gözlerinin kapatılmamasını istedi.
Gazi Muhammed, bir yıl önce nutuk verdiği meydanda kardeşi ve kuzeniyle beraber asıldı.
İdamın ardından meydana dikilen büyük bir İran Arması halen meydanda bulunmaktadır.
Aslında Gazi Muhammed iki büyük hata yaptı.
Bir büyük ülkenin desteğiyle bağımsız bir devlet kurabileceklerine çok güvendi. Oysa, bağımsızlığının maddi koşulları, dünya savaşı ile ortaya çıkmış ancak savaşın bitmesi ile ortadan kalkmıştı.
Sovyetler ile İngiltere arasındaki anlaşma, İran’ın İran yönetimi altında kalmasıydı. Kürtler, Sovyetler’in İran’dan çekileceğini hesaba katmamışlardı. Aynı bugün ABD’nin çekileceğini hesaba katmadıkları gibi…
İkinci hataları ise, aşiretlere dayanarak modern bir devlet kurulamayacağını bilememeleriydi.
Bugün Kürtler, Mahabad Cumhuriyeti’nden gerekli dersleri çıkarıyor mu?